Δίκτυα νημάτων

Κείμενο

Η κλωστή – μεμιάς τόσο κοινή μα απαραίτητη – συνδέεται συχνά με μύθους και μεταφορές. Η ντελικάτη φύση της μας υπενθυμίζει την ευάλωτη πλευρά της ανθρώπινης ύπαρξης, όπου η ζωή κρέμεται από μία κλωστή. Τα σχόλια αυτών που κόβουν και ράβουν και τα μυστικά όσων ράβουν τα χείλη τους, τα ξηλωμένα γαλόνια όσων κινούν τα νήματα και τα ράμματα για τη γούνα τους, βρίσκουν εν τέλει την άκρη του νήματος μέσα από ψεύτικους ιστούς. Η γλώσσα και η παραγωγή υφασμάτων μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά. Τα υφάσματα αποτελούν μια από τις αρχαιότερες μορφές επικοινωνίες, καθώς τα υφάσματα χρησιμοποιούνταν σε εορτασμούς και τελετουργικά δημιουργώντας παραδοσιακές εικόνες κοινωνικής επαφής. Η παραγωγή υφασμάτων αποτελεί επίσης μία από τις παλαιότερες τεχνολογίες στον κόσμο, με απαρχή τα 20,000 π.Χ. Στον 20ο αιώνα, η καινοτομία συνεχίζεται.

Το ύφασμα έχει την ιδιότητα να μεταδίδει νοήματα μέσα από τα μηνύματά του σε κάθε του υλική ή ηλεκτρονική μορφή, συνδέοντας πολιτισμικές πρακτικές και δίκτυα επικοινωνίας, όπως και αυτή η τρίτη έκδοση του Φεστιβάλ Πριμαρόλια 2021 και η έκθεση με τη θεματική ‘Δίκτυα’.

Το ύφασμα και τα ‘Δίκτυα’ επίσης συνδέονται καθώς διαφορετικές οντότητες ράβονται δίπλα-δίπλα. Σύμφωνα με την ινδουιστική κοσμολογία, το ‘σούτρα’ ή κλωστή ενώνει τον υλικό κόσμο με τον άυλο. Στις θεωρίες του ανθρωπολόγου Τιμ Ινγκολντ, η κλωστή ή το νήμα φέρνει στο νου τη γραμμικότητα της σκέψης και της πράξης που σχετίζονται με τη συγκέντρωση διασυνδεδεμένων στοιχείων1. Καθότι ευλύγιστη, η κλωστή καταφέρνει να ενώσει πολύπλοκες δομές κυριολεκτικά αλλά και μεταφορικά. Ξετυλίγουμε το νήμα που μας βοηθά να ξεφύγουμε απ’ το λαβύρινθο ή χάνουμε το νήμα της σκέψης μας σε μια συζήτηση. Η ιδιότητα αυτή της κλωστής να ενώνει δομές αλλά και να τις δημιουργεί διασταυρώνοντας νήματα στον αργαλειό την έβαλε στο επίκεντρο πολλών μύθων προέλευσης, αλλά και στο επίκεντρο σύγχρονων, εννοιολογικών εκφράσεων, όπως στο τρίτο Φεστιβάλ Πριμαρόλια με θέμα ‘Δίκτυα’.

Ο Πλάτωνας παρουσιάζει τους πλανήτες να περιστρέφονται γύρω απ’ το αδράχτι της θεάς Ανάγκης, ενώ οι κόρες της, οι τρεις Μοίρες Κλωθώ, Λάχεσις και Άτροπος, κάθονται δίπλα της συμμετέχοντας στη μουσική των σφαιρών καθώς γνέθουν, μετράνε το νήμα της κάθε ανθρώπινης ζωής και το κόβουν2. Ως και η σύγχρονη αστροφυσική ανέπτυξε τη Θεωρία Χορδών, για να ερμηνεύσει την έννοια «του χωροχρόνου που δημιουργήθηκε από παλλόμενες χορδές»3.

Η δυνατότητα των υφασμάτων να επικοινωνούν πέρα από το κείμενο, όμως, απαθανατίστηκε μέσω των μυθολογικών υφαντριών – της Αράχνης, της Πηνελόπης, της Φιλομήλας και της Αριάδνης – κερδίζοντας μια θέση και στη δική μου φαντασία. Η Αράχνη έχει ιδιαίτερη σημασία για μας διότι είναι μία από τις πρώτες ηρωίδες της ύφανσης/δικτύωσης που δεν είναι θεά ή βασίλισσα. Οι ιστοί της γοητεύουν, όπως και η ενθουσιώδης της ενέργεια, πεισματική και ξέφρενη, που διαταράσσει τις δυνάμεις της λογικής και του νόμου. Εξίσου και οι μεταφορές του Παγκόσμιου Ιστού, οι χωρικές του δυνατότητες να μετακινεί πέρα από κάθε είδους σύνορα και περιορισμούς ‘ορθής’ συμπεριφοράς.

Η πλειοψηφία αυτών των διαδικτυακών μύθων, και ειδικά η Παλαιά Διαθήκη, αποκαλύπτουν μια ιδιαιτέρως εκλεπτυσμένη αίσθηση διαφορετικών τοπολογιών ιστών και δικτύων. Ήδη στην Ανατολή κατά την αρχαιότητα δεν υπήρχε ένα δίκτυο ή ένας ιστός αλλά πολλαπλά υφαντά αντικείμενα διαρθρωμένα ως κόμποι και κόμβοι σε διαφορετικούς χωρικούς σχηματισμούς.

Από την Αράχνη προκύπτει ένας σύνδεσμος με τα υφάσματα που δρα ως μεταφορά για την σύγχρονη κοινωνία και πολιτική. Ακολουθώντας ένα διαπλεκόμενο δίκτυο κλωστών καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας, μας αποκαλύπτεται το εξής παράδοξο: τα υφάσματα αποτελούν θεμέλιο της βιομηχανοποίησης μέσω της καταστροφής των ντόπιων βιοτεχνιών υφασμάτων στην Αγγλία, λόγω της βρετανικής αποικιοκρατίας, αλλά και μέσα από τα διασυνδεδεμένα ταξίδια των Πριμαρολίων σε ευρωπαϊκά λιμάνια που έχουν τη δυνατότητα να υφάνουν διαφορετικές ιστορίες εμπορίου ή να τις αποσχίσουν.

Ο Νομπελίστας επιστήμονας Τσαρλς Σέρινγκτον αποκαλούσε το μυαλό «έναν μαγεμένο αργαλειό όπου εκατομμύρια ταχύτατες σαΐτες υφαίνουν ένα σχέδιο που χάνεται, ένα σχέδιο πάντοτε σημαντικό αλλά ποτέ μόνιμο».4 Αυτές οι μεταφορές που τοποθετούν τα υφάσματα στον ιστό της τεχνολογικής νομιμότητας αποτελούν τεκμήριο μιας αλλαγής ως προς τις αντιλήψεις και τις συμπεριφορές απέναντι στα υφάσματα, όχι μόνο στο πλαίσιο της σύγχρονης τέχνης αλλά και μέσα στο λαβύρινθο του από τι αποτελείται ο «φθαρμένος» κόσμος μας γενικότερα. 5

Το «σχόλιο» του Σέρινγκτον κάνει νύξη στο αμφιλεγόμενο φαινόμενο της ‘ανάδειξης’, που είναι η ιδιότητα των αλληλεπιδρώντων αντικειμένων να αποκτούν χαρακτηριστικά και μορφές πέρα από εκείνες που μπορούν να αποδοθούν στο σύνολο των μεμονωμένων συστατικών τους, όπως επισημαίνει και ο Ίνγκολντ. Όπως οι χειρονομίες της υφάντριας στον αργαλειό, που επαναλαμβάνονται ξανά και ξανά, δημιουργούν την πολύπλοκη δομή του υφάσματος, έτσι ακολουθώντας τον μίτο της Αριάδνης συμβολίζει ένα μονοπάτι μέσα στη ζωή, που είναι ένα μέρος γεμάτο σύγχυση και περιπλανήσεις, όμως επίσης και ένα δίκτυο από συνδέσμους και διαπροσωπικές σχέσεις.

Η Αριάδνη είναι μια ισχυρή φιγούρα, ανάλογη με τις Μοίρες που γνέθουν το ανθρώπινο πεπρωμένο, και ο μίτος με το νήμα της σκιαγραφεί το μονοπάτι που ακολουθούμε και εφευρίσκει τη δομή που αναπτύσσεται γύρω του.


Βιβλιογραφία

1. Jean Chevalier and Alain Gheerbrant, The Penguin Dictionary of Symbols, tr. John Buchanan-Brown, London: Penguin Books, 1992, p. 991.
2. Plato’s Republic, ed. and tr. I.A. Richards, Cambridge: C.U.P., pp.191-2.
3. Carolin Crawford. “Braneworlds”, London Review of Books, 19 May, 2005, p.33.
4. McCormack, John, “Unweaving Complexity’”, Craft, the magazine of Craft Australia, Vol. 32, No. 241, 2001, p. 19.
5. Ingold, Tim, ‘Footprints through the Weather-World’ Journal of the Royal Anthropological Institute, 16 (1), 2010. pp. 121-139.