Η εμπειρία του χρόνου

Κείμενο

Μετέωροι σε ένα ταξίδι μεταξύ μνήμης, λήθης, τόπου, χρόνου και ύλης. Η καλλιτεχνική ματιά των φετινών Πριμαρολίων, προσγιαλώνει σ’ ένα κτίριο που γενναιόδωρα αφήνεται στα χέρια δυο επιμελητών και έξι καλλιτεχνών· στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης του Αιγίου.

Το κατάλυμά μας για φέτος, ακολουθώντας μια νομαδική πρακτική των εκθέσεων σύγχρονης τέχνης που πραγματοποιούνται στα Πριμαρόλια από το 2019 και για τέσσερις συνεχόμενες χρονιές, είναι ο παλαιός Σιδηροδρομικός Σταθμός του Αιγίου. Χτισμένος περί το 1890, αντικρύζει τον Κορινθιακό και φέρει δεκάδες χιλιάδες ταξίδια και επιβάτες για περίπου 100 χρόνια. Δεν είναι δα και λίγα, μέσα στο ιστορικό και χρονικό φάσμα που ενώνει τη σταφιδική κρίση με την κατασκευή του σιδηροδρόμου και τον ερχομό του τραίνου στο Αίγιο.

To 1973 ο καλλιτέχνης Gordon Matta-Clark παρουσιάζει ένα εμβληματικό έργο, το Clock Shower μέσα στο ραγδαία αναπτυσσόμενο αστικό τοπίο της Αμερικανικής μεγαλούπολης. Μια περφόρμανς όπου ο καλλιτέχνης «κρέμεται» από τους δείκτες του γιγαντιαίου ρολογιού ενός κτιρίου στη Νέα Υόρκη, επιτελώντας καθημερινές ανθρώπινες ρουτίνες. Κρεμόμαστε από τους δείκτες του ρολογιού, σε μια εποχή που η ταχύτητα του χρόνου ξεπερνάει τις δυνάμεις μας. Aντιλαμβανόμαστε ωστόσο τα γεγονότα και τις εμπειρίες μας σαν μια εξέλιξη καταστάσεων στον τόπο και όχι στον χρόνο. Ο χρόνος είναι μια εμπειρία που ορίζεται από την αλληλουχία των γεγονότων που διαδραματίζονται στο παρελθόν και επηρεάζουν το παρόν και μέλλον. Τα αντικείμενα αλλάζουν μέσα στο χρόνο, σμιλεύονται, σαπίζουν, στρογγυλεύουν, εξατμίζονται. «Ακόμη και ένα σύννεφο γίνεται αντιληπτό, όχι ως συμβάν αλλά ως αντικείμενο που μεταμορφώνεται», σημειώνει ο Arnheim.

Ο Φερνάντο Πεσσόα αναρωτιέται για την έννοια του χρόνου: «Δεν ξέρω ποιο είναι το πραγματικό μέτρο που έχει, αν έχει κάποιο. Ξέρω πως το μέτρο του ωρολογίου είναι ψευδές: χωρίζει το χρόνο με βάση του χώρου, έξωθεν». Η χρονικότητα δομείται σε διαφορετικά επίπεδα, διαπερνά ολόκληρη την ανθρώπινη φύση και έρχεται ως βασικό στοιχείο διαμόρφωσης της προσωπικότητας και της ταυτότητας του ανθρώπου. Οι καλλιτέχνες βλέπουν το χώρο ως πεδίο καλλιτεχνικής έκφρασης, δράττοντας την ευκαιρία να εκφράσουν σκέψεις και να δημιουργήσουν νέα έργα που αγγίζουν τις έννοιες της μνήμης, της απώλειας, του περαστικού, του ταξιδιού, της εσωτερικής συνείδησης του χρόνου.

Κι ο Πεσσόα, συνεχίζει: «Αισθάνομαι το χρόνο σαν έναν πελώριο πόνο. Νιώθω πάντα μια υπέρμετρη συγκίνηση όταν εγκαταλείπω κάτι. Το φτωχικό νοικιασμένο δωμάτιο όπου πέρασα μερικούς μήνες, το τραπέζι του επαρχιακού ξενοδοχείου όπου πέρασα έξι μέρες, ως και τη θλιβερή αίθουσα αναμονής του Σιδηροδρομικού σταθμού όπου έμεινα δύο ώρες περιμένοντας το τρένο...». Περαστικοί και εμείς φέτος, όπως αρμόζει άλλωστε σ’ ένα σταθμό τραίνου, αναβιώνουμε μια σχέση επιβάτη-ταξιδευτή, τόπου και χρόνου, παρουσιάζοντας το έργο των προσκεκλημένων καλλιτεχνών: Βασίλη Αλεξάνδρου, Παναγιώτη Βορριά, Μπέττυ Ζέρβα, Ευαγγελίας Μπασδέκη, Κωνσταντίνο Τηλιγάδη - Ανδρέα Σιτορέγκο (ομάδα ‘Heimer & Alz’), στις συγκλίσεις της performance, των διευρυμένων εγκαταστάσεων, του film και της διάδρασης. Ο Βασίλης Αλεξάνδρου ορίζει την κίνηση του χεριού και της προέκτασης του γεωργικού εργαλείου, σαν ένα σύνεργο βαρύτητας και σπουδαιότητας. Στην εγκατάσταση του, τα χειρωνακτικά εργαλεία που στηρίζουν την γεωργική εργασία από αρχαιοτάτων χρόνων, αποκτούν άλλη χρήση και διάσταση στο έργο του καθώς στο ηχητικό μέρος, παρατίθενται με κοπτική διάθεση αναγνωρίσιμες ηχητικές παρεμβάσεις, συνενώνοντας την οικονομική ρευστότητα και ανθρωπιστική κρίση του σήμερα με τις κοινωνικό-πολιτικές αναταράξεις στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο Παναγιώτης Βορριάς επιλέγει το film και την καταγραφή μιας περιπατητικής περφόρμανς για πρώτη φορά, ως μέσο παρουσίασης του έργου του. Επηρεασμένος από το τοπόσημο της φετινής έκθεσης, αυτό του σιδηροδρομικού σταθμού, επιλέγει να περπατήσει και να καταγράψει αυτή την προσπάθειά του μέσω του βίντεο. Ένα σιωπηλό «προσκύνημα» με αντοχή και στωικότητα κατά τη διάρκεια της οποίας αντιλαμβανόμαστε την ασημαντότητα της κατάληξης και του τερματικού σταθμού. Ένα αφούγκρασμα του τόπου, σε ένα περιβάλλον άχρωμο και άχρονο. Η Μπέττυ Ζέρβα στην εγκατάσταση που δημιουργεί στο χώρο, αναλογίζεται τη μετακίνηση, το παρελθόν και το μέλλον, μέσα από ένα οικουμενικά αναγνωρίσιμο αντικείμενο, αυτό της βαλίτσας. Ένα αντικείμενο αναπόσπαστα συνδεδεμένο με το ταξίδι, όπου και αν είναι αυτό, με όποιο μέσο. Η σημασία της μνήμης, το μοίρασμά της με γνωστούς και αγνώστους, μέσω της εικόνας· με φωτογραφίες από τοπικό ιστορικό υλικό που συνεργούν στην επιμονή του ζητούμενου της ανάμνησης. Το έργο της Ευαγγελίας Μπασδέκη, συνδεδεμένο με την έρευνα και το αρχειακό υλικό, «υφαίνει» λόγια, σκέψεις και αντικείμενα πάνω σε μια ξύλινη κατασκευή. Σ’ ένα πάντρεμα του προσωπικού και του δημόσιου. Η ιστορία ενός τόπου γίνεται κομμάτι της καλλιτέχνιδος και «γυρίζει» πίσω πλούσιο πια το υλικό και το παρουσιάζει στο κοινό, μέσα από μια εγκατάσταση στο χώρο που συνοδεύεται από live performance και ηχητικά στοιχεία. Τέλος, το συνεργατικό έργο των Τηλιγάδη Κωνσταντίνου - Σιτορέγκο Ανδρέα (ομάδα “Heimer & Alz”). Μια διαδραστική οπτικοακουστική εγκατάσταση γεμίζει τον σιδηροδρομικό σταθμό και εκθεσιακό χώρο με εικόνες, μνήμες, ιστορικά στοιχεία, αλλά και συναισθηματικά φορτία που συνδέουν το τότε με το τώρα. Τα γεγονότα και οι τεταμένες εποχές της σταφιδικής κρίσης περνούν μέσα από τους τοίχους, ανατρέποντας την ισορροπία παρόντος-παρελθόντος, έσω και έξω τόπου και εαυτού.

«Εάν ο χώρος είναι αγάπη, μήπως τότε η αγάπη είναι χώρος; Ή είναι η αγάπη κάτι που χρησιμοποιούμε για να γεμίσουμε το χώρο; Εάν ο χρόνος τρώει το λουκουμά, μήπως τότε η αγάπη τρώει την τρύπα;» (Ρόμπινς)

Είμαστε τρύπες στον λουκουμά του χρόνου. Είμαστε στιγμιαίες εκλάμψεις στο καρέ του χρόνου. Είμαστε στην πλατφόρμα με τεσσάρων χρόνων έργα, καλλιτέχνες, παραστάσεις και εμπειρίες, αναμένοντας την ανακοίνωση για τον επόμενο σταθμό.


Βιβλιογραφία

Πεσσόα, Φ. (2008) Πεσσόα Α-Ω. Επιμέλεια Μαρία Παπαδήμα, Αθήνα: Εκδόσεις Εξάντας.
Ρόμπινς Τομ, (1998) Ακόμη και οι Καουμπόισσες μελαγχολούν, Αθήνα: Εκδόσεις Αίολος.
Arnheim R. (1999) Τέχνη και οπτική αντίληψη. Αθήνα: Εκδόσεις Θεμέλιο.
R. Sokolowski (2003) Εισαγωγή στη Φαινομενολογία. Εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών.
Καλλιτέχνης: Gordon Matta-Clark