Μια βελονιά στην ώρα της

Κείμενο

Κλωστές, βελονιές, υφάσματα, κουμπιά, ψαλίδια, τρύπες και μπαλώματα είναι βιώματα που συνδέονται με τα παιδικά μου χρόνια, από δυο γιαγιάδες που ύφαιναν σε αργαλειό και έραβαν ρούχα στο χέρι και σε ραπτομηχανές. Xρησιμοποιούσα και γω το ράψιμο σαν παιχνίδι, σε κούκλες, καθώς επίσης και σε κεντήματα. Ο τοιχοτάπητας της Μπαγιέ (Bayeux Tapestry), μια ταπισερί του μεσαίωνα με σκηνές από μια σπουδαία Αγγλοσαξονική ήττα έναντι των Νορμανδών κοσμούσε τον τοίχο του σαλονιού μας (ένα αντίγραφο κεντημένο από την μητέρα μου). Αργότερα ως ενήλικας εντόπισα σε βιβλία την αξία αυτού που θαύμαζα στο σπίτι σαν παιδί. Είναι ενδιαφέρουσα η μελέτη της έννοιας της λέξης κείμενο - text στα αγγλικά. Προέρχεται από το λατινικό texere, το οποίο φανερώνει την ύφανση, την κλώση, την νηματουργία. Το κείμενο, οι λέξεις μετατρέπονται σε κλωστές, τα ταξίδια σε αφηγήσεις και ο κόσμος ένας ιστός ιστοριών, δικτύων, συνδέσεων. «Ίσως τα δάκτυλα μπορέσουν να βρουν το νήμα μιας λέξης», όπως σημειώνει και ο Βρεττάκος. «Η σκέψη είναι μια κλωστή και ο αφηγητής συνθέτει ιστορίες – όμως ο πραγματικός παραμυθάς, ο ποιητής, είναι ένας υφαντής», όπως αναφέρει και ο Bringhurst. Χωρίς αμφιβολία, η ελληνική λέξη για το έχει μια διαφορετική ετυμολογία (κείμενο > κείμαι) σε αντίθεση με την Ομηρική ραψωδία (προερχόμενη από το ράπτω + ωδή) που δημιούργησε τα έπη κεντώντας τις λέξεις. Η τέχνη του λεκτικού γεφυρώνεται με το υφασμένο, το εργόχειρο, το απτικό· όπως η Πηνελόπη έπλεκε λέξεις και νήματα στο υφαντό της υπομονής και της επιμονής.
Κεντώντας, εκπαιδεύεται κανείς. Και δη, κεντώντας ή μπαλώνοντας κάτι στην ώρα του. Ότι και αν καταφέρνει κανείς στην ώρα του, παλεύοντάς το, διορθώνοντάς το, ώστε να μην διαλυθεί, κερδίζει μακράν. «Όσα φέρνει η ώρα, δεν τα φέρνει ο χρόνος», λέει μια παροιμία. Καλύτερα να προλαμβάνεις παρά να διορθώνεις, μεταφράζοντας το , σύμφωνα με παροιμία Αγγλικής ή Γαλλικής προέλευσης από το 1700 (*μάλλον 2008/1732). Αυτή η βελονιά λοιπόν, προλαμβάνει όλες τις άλλες εφόσον πραγματοποιηθεί εκείνη τη σωστή στιγμή. Ο καιρός, η ευκαιρία είναι εκεί και περιμένουν να γραπωθούν. Πλέκοντας τα παραπάνω στην ιστορία τούτης της χώρας, η οποία φέτος γιορτάζει τα 200 χρόνια από το ιστορικό 1821, θα μπορούσαμε να καταλήξουμε στο ότι αυτή η βελονιά στην ώρα της, η απόφαση για επανάσταση, ανεξάρτητα από το πως πάρθηκε και πού, έφερε τα αποτελέσματα και τις ελευθερίες των επόμενων ετών, των επόμενων γενεών.
Οι καλλιτέχνες της φετινής έκθεσης Μια βελονιά στην ώρα της, κλήθηκαν να δουλέψουν και να δημιουργήσουν καινούρια έργα πάνω στο θέμα της κλωστής, της λέξης, του ιστού που δημιουργεί ιστορίες και συνδέει δίκτυα. Ο τόπος του Αιγίου με ιστορία χιλιάδων ετών αποτελεί έναν χάρτη περιήγησης και έμπνευσης για τους προσκεκλημένους καλλιτέχνες Μαρία Βαρελά, Μυρτώ Ξανθοπούλου και Γιάννη Παππά. Εμπνέονται και δημιουργούν από την σύγχρονη ιστορία της πόλης και πιο συγκεκριμένα των τελευταίων δύο αιώνων, που τους αφηγούμαστε στις επισκέψεις τους (είτε φυσικές είτε διαδικτυακές). Εφορμούν από δυο απλά, καθημερινά υλικά και προϊόντα του τόπου αυτού: της ιστορίας της φημισμένης σταφίδας αλλά και της αρχαιολογίας του χαρτιού που παράγονταν στην πόλη. Ο κήπος της παλιάς Χαρτοποιίας στον οποίο φιλοξενείται φέτος η έκθεση, στην καρδιά του ιστορικού λιμανιού, δίνει το έναυσμα για μια σειρά έργων που αποτυπώνουν δυναμικά σύμβολα του τοπίου και του τόπου. Η Βαρελά με την έρευνα αρχείου, ξετυλίγει το κουβάρι της τοπικής ιστορίας μέσα από το ιστορικό αρχείο του Σωματείου Σταφιδεργατριών Αιγίου Η Αλληλοβοήθεια. Δημιουργεί μοτίβα όπου εικόνες και γεγονότα πλέκονται μέσω της πρακτικής της χαρτοϋφαντικής. Η Ξανθοπούλου έχοντας ως αφετηρία τα εφήμερα υλικά τα οποία σχετίζονται με τον υπαίθριο χώρο της χαρτοποιίας και του κήπου, σηκώνει λέξεις στο χώρο, τις οποίες πλέκει με τις σκέψεις της σε φανταστικά γράμματα εργόχειρα. Ο Παππάς μέσα από την έρευνα και ανασύνθεση τυχαίων αντικειμένων (objet trouvè) αλλά και μέσα από την επιστήμη της συντήρησης υφασμάτων, της ιστορίας της τέχνης και της φιλοσοφίας αναδεικνύει το μοναδικό της ίνας, της μιας κλωστής σε ενθύμιο· ιστορικό, επαναστατικό, αισθητικό.
Ξετυλίγοντας τον χάρτη παρατηρούμε μια γεωμορφολογική απεικόνιση του κόσμου μας· και ονειρευόμαστε. Αναδημιουργούμε ιστορίες του τόπου από το παρελθόν με τα περίφημα πριμαρόλια, ταξιδεύουμε από λιμάνι σε λιμάνι. Βάζουμε τον χάρτη στο τραπέζι και ενώνουμε τα σημεία με πινέζες και κλωστές, ενώνουμε πόλεις από διαφορετικές χώρες, ενώνουμε λιμάνια και γνέθουμε ταξίδια και δίκτυα· ιστορικά, πολιτισμικά, ανθρώπινα.


Βιβλιογραφία

Bringhurst, R. (1996). The elements of typographic style. Hartley & Marks Inc.
Fuller, T. (Ed.). (2008/1732). Gnomologia: A Collection of the Proverbs, Maxims and Adages That Inspired Benjamin Franklin and Poor Richard's Almanack. Levenger Press
Βρεττάκος, Ν., Το Άγραφον, από την συλλογή Διάλογος με τον Κόσμο.