Οι βελονιές της συνεργασίας

Κείμενο

Τι θα γινόταν αν βλέπαμε την έξαρση του ιού Covid-19 ως μία «έγκαιρη βελονιά»; Σε αυτή την περίπτωση, ποιές θα ήταν οι άλλες εννιά βελονιές που προλήφθηκαν; Φυσικά, δεν αναφέρομαι εδώ στις ολέθριες ανθρώπινες απώλειες και τον πόνο που προκλήθηκαν λόγω της πανδημίας ανά τον κόσμο τους τελευταίους 20 μήνες. Αντίθετα, αναρωτιέμαι: τι μάθαμε απ’ αυτή τη σκοτεινή περίοδο – απ’ αυτή τη βίαιη τομή στην ιστορία – ειδικά ως επαγγελματίες στο χώρο του πολιτισμού; Όταν έλαβα την πρόσκληση να είμαι ανάμεσα στους καλλιτέχνες που θα εξέθεταν στη δεύτερη έκδοση του Φεστιβάλ Πριμαρόλια στις αρχές του 2020, εικάζαμε από κοινού με τους διοργανωτές ότι θα είχα την ευκαιρία να επισκεφτώ το Αίγιο, να περάσω χρόνο ερευνώντας την ιστορία της πόλης και της γύρω περιοχής, να δημιουργήσω καινούργια τοποειδικά έργα και να είμαι παρών στην έναρξη της έκθεσης. Αντ’ αυτού, όλες αυτές οι «κανονικές» δραστηριότητες που αναμέναμε κατέληξαν να γίνουν εξ’ αποστάσεως, μέσω του πιο μη-οργανικού δικτύου στον πλανήτη. Το αποτέλεσμα ήταν η εγκατάσταση με τίτλο Παγίδευση, η οποία ικανοποίησε όλες μου τις προσδοκίες—σε μεγάλο βαθμό χάρη στην εξαιρετική ανθεκτικότητα της ομάδας που διοργάνωσε το Φεστιβάλ. Μερικούς μήνες πριν από την έναρξη της έκθεσης, ξεκίνησα να συνεργάζομαι διαδικτυακά με μια ομάδα ακτιβιστών κατά του ρατσισμού στο Λος Άντζελες, τους Stop LAPD Spying Coalition (Συμμαχία για την παύση της αστυνομικής παρακολούθησης της Αστυνομίας του Λος Άντζελες). Οι συζητήσεις μας καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς οδήγησαν στη δημιουργία μιας νέας δημόσιας καλλιτεχνικής εγκατάστασης που παρουσιάστηκε στην Αθήνα τον Ιούνιο του 2021 – χάρη στη γενναιοδωρία και την εμπιστοσύνη της ομάδας και, ξανά, στην ανθεκτικότητα της ομάδας παραγωγής ενός πολιτισμικού οργανισμού (Στέγη Ιδρύματος Ωνάση).

Τα δίκτυα που περιέγραψα παραπάνω αναπτύχθηκαν μέσα από αμέτρητα ιμέιλ που αποτελούνταν από κείμενα, λέξεις, γράμματα και σύμβολα – σημαίνοντα «τυπωμένα» στην ψηφιακή επιφάνεια της οθόνης. Παράλληλα, αυτή η επικοινωνία συμπληρώθηκε με πολλές βιντεοκλήσεις που έλαβαν χώρα σε διάφορες ψηφιακές πλατφόρμες. Τα αποτελέσματά τους όμως βιώθηκαν κυρίως σε φυσικούς χώρους, αν και ο (συν-)δημιουργός τους δεν μπορούσε να παρευρεθεί σε κανένα στάδιο της πραγματοποίησής τους. Ας σημειωθεί ότι αυτή δεν ήταν η πρώτη φορά που βιώσαμε μια επιτακτική μεταβολή από τον φυσικό στον ψηφιακό χώρο. Στην πραγματικότητα, έπειτα από την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, είδαμε τον ταχύ πολλαπλασιασμό των διαδικτυακών πρωτοβουλιών και δομών, εντός και εκτός των υπαρχόντων πολιτιστικών ιδρυμάτων, οι οποίες χρησιμοποίησαν νέα δίκτυα επικοινωνίας για να στηρίξουν την τέχνη εν μέσω δεινών κοινωνικο-οικονομικών και πολιτικών συνθηκών1. Παρ’όλα αυτά, ο Covid-19 αποτελεί ένα ιδιαίτερο υπερ-φαινόμενο—ίσως το πρώτο του είδους του στην ανθρώπινη ιστορία. Διεισδύοντας κατευθείαν σε όλους τους τομείς καθώς και σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας, η πανδημία μας ώθησε να επαναπροσδιορίσουμε την έννοια του «δικτύου». Πέρα από τις τεχνολογικές θεωρήσεις του όρου, ήρθαμε αντιμέτωποι με το βασικό γεγονός ότι ο ίδιος ο πλανήτης μας είναι ένα δίκτυο. Αυτό το καθαρά υβριδικό, φυσικό και ψηφιακό δίκτυο αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης και κινδύνους πέρα απ’ αυτούς της πανδημίας – από την κλιματική αλλαγή στη βίαιη μετατόπιση πληθυσμών και τις μεταναστευτικές κρίσεις που ακολουθούν ως την επανεμφανιζόμενη απειλή πυρηνικών συρράξεων και τη διάδοση «ψεύτικων νέων» και την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Τα τεχνολογικά δίκτυα συχνά έχουν τη δυνατότητα να λειτουργήσουν ως χρήσιμα εργαλεία διαχείρισης κρίσεων όταν προκύπτουν νέες προκλήσεις. Παράλληλα, μας δίνουν την ευκαιρία να σκεφτούμε και να δράσουμε πιο μακροπρόθεσμα, δημιουργώντας συνεργασίες που ίσως φαίνονταν απίθανες ή μη εφικτές ως και πριν από λίγα χρόνια ή ακόμα και μήνες. Αυτή είναι η στιγμή που η σημασία της βελονιάς ως η πράξη της συνένωσης δυο υφασμάτων (ή μιας πληγής) μέσω του ραψίματος έρχεται στο επίκεντρο. Αυτή είναι η στιγμή όπου τα χαρακτηριστικά τα οποία τόσοι συνάδελφοι και συνεργάτες επέδειξαν τους τελευταίους 20 μήνες, γίνονται τόσο θεμελιώδη – οι αρετές της ανθεκτικότητας, της γενναιοδωρίας και της εμπιστοσύνης. Τα δίκτυα που μας προσφέρονται μέσω των ψηφιακών μέσων έχουν τα όριά τους όσον αφορά το πόσο μπορούν να συνδράμουν στην ανάπτυξη της αυτενέργειάς μας ως επαγγελματίες στο χώρο του πολιτισμού, μέσα σ’ έναν ιδιαίτερα πολύπλοκο και αυξανόμενα αντιφατικό κόσμο. Μόνο μέσα από δίκτυα ανθεκτικά και γενναιόδωρα, δίκτυα εμπιστοσύνης, μπορούμε να ελπίσουμε ότι το μάθημα της μεγαλύτερης κρίσης της γενιάς μας θα γίνει καταλύτης αλλαγής πέρα και πάνω από μια πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία καινούργιας τέχνης.


Βιβλιογραφία

1. Bill Balaskas (2020), ‘Networked Media and the Rise of Alternative Institutions: Art and Collaboration After 2008’. In Carolina Rito and Bill Balaskas (eds.) Institution as Praxis – New Curatorial Directions for Collaborative Research, Berlin: Sternberg Press.